Ekonomik sistem, birbiriyle ilişkili, etkileşimli, birbirini destekleyen ve birbirini etkileyen ekonomik birimler, temsilciler ve kurumlardan oluşan bir dizi bileşen veya unsurdur. Ekonomik birimler, sistemde tüketici haneleri, kurumsal haneler ve devlet haneleri gibi belirli hedeflere ulaşmak için birlikte çalışan bireyler veya gruplardır.
Kısacası, ekonomik sistem, mal ve hizmetlerin neyin, nasıl ve kimin için üretildiği sorularını yanıtlayan bir dizi mekanizma ve kurum olarak da tanımlanabilir.
Dünyadaki Ekonomik Sistemler
Her ülkenin kendi ekonomik sistemi vardır. En azından, geleneksel, komuta, piyasa ve karma ekonomik sistemler olmak üzere dünyada uygulanan dört ekonomik sistem olduğu bilinmektedir.
Geleneksel
Bu sistem ekonomik ömrünü alışkanlığa göre çalıştırır. Nesilden nesile toplumun geleneği, doğadan olduğu gibi üretim faktörlerine dayanır.
Nitelikleri, doğaya fazlasıyla bağımlı olan net bir işbölümünün olmamasıdır. Bu sistem aynı zamanda akrabalık olan geleneksel bağları da güçlendirir. Kalıtsal olduğu için, üretim teknolojisi hala çok basit ve gelişmiş bir değişim ortamı yok.
(Ayrıca şunu okuyun: Uzmanlara Göre Milli Gelir)
Öyle olsa bile, bu sistemin birçok avantajı vardır. Taraftarların güçlü bir kardeşlik, akrabalık ve karşılıklı işbirliği duygusu vardır. Ek olarak, takas borsaları dürüstlüğe dayanır ve ekonomik faaliyetlerde bulunma amaçları, kar peşinde koşmak değil, birbirini tamamlamaktır.
Bunun dezavantajı, bu sistemde insanların zihniyetinin çok genel ve statik olma eğiliminde olmasıdır. Ayrıca yeni, daha iyi buluşlar üretmekte zorlanıyorlar. Basit teknoloji nedeniyle üretim sonuçları sınırlıdır. Bu sistem aynı zamanda sadece birkaç kişinin, örneğin sadece bir köyün ihtiyaçlarını karşılayabilmektedir.
Komut
Merkezi veya sosyalist bir ekonomik sistem olarak da adlandırılan bu sistem, hükümeti ekonomik faaliyetin düzenlenmesinde en önemli veya baskın rol yapar. Bu sistem, Alman filozof Karl Marx'ın buluşudur.
Özellikleri, ekonomik faaliyetlerin devlet düzenlemeleri ile hükümet tarafından belirlenmesi. Ayrıca, özel veya bireysel mülkiyet hakları tanınmamaktadır. İş yapmada bireysel özgürlük de yoktur ve üretim araçları tamamen devlet tarafından kontrol edilmektedir.
Ancak bu sistemin birçok avantajı vardır. Hükümetin ekonomiyi izlemesi ve kontrol etmesi daha kolay hale geliyor. Hükümet ayrıca tüm ekonomik faaliyetlerden tamamen sorumludur. Bireysel hakların ortadan kalkması ile toplumun refahı daha adil hale gelir ve kalkınma planlaması daha hızlı gerçekleştirilebilir.
Dezavantajı, insanların yaratıcı gücünün sınırlı olması ve çok sıkı kısıtlamalar nedeniyle karaborsanın ortaya çıkmasını teşvik etmesidir. Tüketiciler, hizmet ve mal türlerini seçme ve belirleme konusunda da sınırlıdır. Ayrıca, keyfi hareket edebilmeleri için tüm politikaların belirleyicisi hükümettir.
Market
Bu ekonomik sistem, ekonomik kararların üreticiler ve tüketiciler tarafından belirlenmesine izin verir. Tüm ekonomik sorunlar da piyasaya bırakılır ve fiyat ana kontroldür. Bu sistem mutlak özgürlük gerektirir ve aynı zamanda Laissez-faire olarak da adlandırılır , bu da hükümetin ekonomik meselelerde tamamen müdahale ettiği anlamına gelir. Bu sistem, Ekonominin Babası'nın Batı versiyonu lakaplı İskoç filozof Adam Smith tarafından desteklendi.
Bu sistemin bazı özellikleri, özel ve kamusal özgürlüklerin ekonomide tanınmasıdır. Sermaye mallarının mülkiyet özgürlüğüne de izin verilir. Tüm ekonomik eylem, kar arama ruhuna dayanır. Pazar mekanizmasını şekillendiren, arz ve talep güçleri arasındaki çekişmedir.
Bu sistemin avantajı, işin ilerlemesini teşvik eden rekabetin ortaya çıkmasıdır. Hükümetin de sınırlı müdahalesi var. Üretim, pazar talebine veya topluluk ihtiyaçlarına dayanır. Bireysel mülkiyet haklarının tanınması, aynı zamanda topluluktaki iş coşkusunu da teşvik edebilir.
Ancak bu sistemin bazı dezavantajları da vardır. Bu sistem, haksız rekabet uygulamalarını teşvik edebilir ve topluma zarar veren tekeller yaratabilir. Ekonomik aktörlerin maksimum kâr için önceliği, kamu yararını da göz ardı edebilir.
Mix
Komuta ve piyasa ekonomik sisteminin bir kombinasyonudur. Bu, hükümetin ekonomik meselelere müdahale ettiği anlamına gelir, ancak özel mülkiyet de tanınır.
Bu sisteme devlet müdahalesi biçimleri arasında, toplumun ekonomik faaliyetlerini düzenleyen ve denetleyen düzenlemeler veya kanunlar yapmak vardır. Buna ek olarak, hükümet, genel olarak halkın yararına olacak devlet şirketleri de kurabilir.
(Ayrıca şunu okuyun: Maliye Politikası: Türler, Roller, Araçlar ve İşlevler)
Bu sistemin özelliği, özel sektörün devlet tarafından sınırlandırılması, dolayısıyla tekelden kaçınılmasıdır. Hükümet, ekonomik politika yoluyla piyasadaki ekonomik faaliyet mekanizmasına müdahale eder. Bireysel mülkiyet hakları tanınır, ancak bunların kullanımı kamu yararına zarar vermemelidir.
Bu sistemin avantajı, hükümet tarafından kontrol edilen ekonomik sektörün daha çok toplumun çıkarlarına yönelik olmasıdır. Bireysel veya özel haklar da açıkça tanınmaktadır. Ek olarak, piyasa fiyatlarının kontrol edilmesi daha kolaydır.
Dezavantajlara gelince, bazen hükümetin rolü özel sektöre göre daha ağırdır. Ayrıca üretim sektörü minimum denetimle daha karlı olduğu için hükümette KKN uygulamaları ortaya çıkabilir.
